Połącz się z nami

Arcydzieło Gotyku i Pomnik Historii – Kościół św. Jakuba Apostoła w Małujowicach

PODRÓŻE BLISKO OPOLA

Arcydzieło Gotyku i Pomnik Historii – Kościół św. Jakuba Apostoła w Małujowicach

Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, jak wielki skarb kryje Opolszczyzna. W niewielkiej wsi Małujowice znajduje się prawdziwa perła gotyckiej architektury – Kościół św. Jakuba Apostoła. Ta skromna z zewnątrz świątynia kryje jedno z najważniejszych dzieł sztuki średniowiecznej w Polsce. Wyróżnia się największym i najbogatszym zespołem gotyckich polichromii, a jej historia i wartość artystyczna sprawiają, że została uznana za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta RP w 2022 roku. Kościół zyskał przydomek „śląskiej Sykstyny” dzięki jednemu z malowideł, przedstawiającemu Sąd Ostateczny – czyli scenie, która zdobi też watykańską Kaplicę Sykstyńską.

Historia Fundacji i Rozbudowy

Kościół w Małujowicach został ufundowany przez księcia Henryka III Białego (1241–1266), który był jednym z władców Śląska z dynastii Piastów. Budowa świątyni rozpoczęła się około 1250 roku, a po śmierci księcia kontynuował ją jego następca, Henryk IV Probus. Fundacja była odpowiedzią na rywalizację księcia z lokalnymi możnowładcami, w tym potężnym rodem Panów z Pogorzeli.

W 1309 roku patronat nad kościołem objął klasztor dominikanek św. Katarzyny we Wrocławiu, co zaowocowało pierwszą dekoracją malarską. Świątynia była sukcesywnie rozbudowywana i wzbogacana o kolejne elementy architektoniczne oraz artystyczne, a jej ostateczny kształt nadano w XV wieku.

Polichromie – Biblia Pauperum

Największym skarbem kościoła są gotyckie polichromie, które powstawały od XIV do XV wieku. Obejmują one ponad 1000 m² powierzchni i zdobią niemal każdą ścianę świątyni – od prezbiterium, przez nawę, aż po sklepienia i detale architektoniczne.

Polichromie przedstawiają bogaty program ikonograficzny zwany Biblią Pauperum, czyli Biblią dla ubogich. W czasach, gdy większość ludzi nie potrafiła czytać, malowidła ścienne były sposobem na przekazywanie historii biblijnych i nauk Kościoła. Cykl w Małujowicach obejmuje sceny od stworzenia świata, przez życie Jezusa, aż po Sąd Ostateczny.

Obrazy, które można oglądać w małujowickiej świątyni, pochodzą z trzech faz gotyku. Z pierwszej są polichromie znajdujące się na strychu, w części osłoniętej zbudowanym w 1483 roku stropem; z drugiej – obrazy przy prezbiterium, datowane na początek XV w., a z trzeciej – polichromie w nawie, które namalowano przed rokiem 1483.

Autorem malowideł był bliżej nieznany artysta związany ze szkołą praską, który niewątpliwie wykazał się zarówno talentem, jak i wyobraźnią. Wśród przedstawionych postaci często pojawia się mężczyzna z brodą i rogami – Mojżesz. Może się wydawać, że to przykład czeskiego humoru, jednak podobny wizerunek Mojżesza uwiecznił również Michał Anioł. Inspiracja do takiego przedstawienia pochodzi z błędu w tłumaczeniu Pisma Świętego na łacinę, dokonanego przez Hieronima ze Strydonu w IV wieku. W swoim przekładzie, zwanym Wulgatą, Hieronim napisał, że Mojżesz zszedł z góry Synaj z tablicami i „rogami” na głowie. W rzeczywistości chodziło o promienie światła, które miały symbolizować boską chwałę, ale błąd w tłumaczeniu utrwalił zupełnie inny obraz.

Warto podkreślić, że polichromie wykonano technikami al fresco i al secco, co pozwoliło na zachowanie ich niezwykłej trwałości. W latach 2010–2012 przeprowadzono kompleksową konserwację, która przywróciła im dawny blask.

Wyjątkowy Strop Patronowy

Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów wnętrza jest piętnastowieczny strop patronowy. Zajmuje 258 m² i został wykonany z 640 drewnianych desek, które ozdobiono barwnymi ornamentami przedstawiającymi rośliny, zwierzęta oraz wzory geometryczne. Jest to jeden z najstarszych i najbardziej imponujących stropów tego typu w Polsce. Ich efektowna dekoracja przyciąga uwagę i zachwyca swoim pięknem.

Architektura i Dekoracja Rzeźbiarska

Kościół w Małujowicach jest jednonawowy, z prostokątnym prezbiterium i wieżą zachodnią. Zewnętrzna bryła, choć prosta, skrywa bogactwo artystycznych detali. Szczególną uwagę zwraca portal zachodni z XIV wieku, który zdobią liczne motywy symboliczne i figuralne.

Wewnątrz można podziwiać również kamienne elementy, takie jak chrzcielnica z maswerkowymi zdobieniami, tabernakulum przyścienne oraz zworniki dekorowane rozetami. Maswerki w oknach prezbiterium nawiązują do tradycji cysterskiej, a ich forma ma analogie w kościołach w Henrykowie, Grodkowie i Pożarzysku.

Portal wejściowy do świątyni, misternie wyrzeźbiony w piaskowcu, zachwyca swoim urokiem i kunsztem. Inspiracje czerpano niewątpliwie z monumentalnych katedr znanych z wielkich miast. W ostrołukowym tympanonie nad drzwiami ukazano sceny koronacji Matki Boskiej oraz, w dolnej części, Pokłon Trzech Króli i Nawiedzenie. Delikatna wić roślinna, zdobiąca tę kompozycję, pochodzi z przełomu XV i XVI wieku. Drewniane drzwi są ozdobione gotyckimi okuciami, z których niektóre, choć częściowo zniszczone, przedstawiają motywy zwierzęce nawiązujące symbolicznie do Ewangelii (widziano w nich ptaki dziobiące ziarno). Ościeża portalu wyróżniają się romańskimi rozetami, które dodają całości historycznego charakteru.

Historia Burzliwych Losów

Kościół św. Jakuba Apostoła był świadkiem wielu historycznych wydarzeń, które odcisnęły piętno na jego losach. W 1526 roku został przejęty przez protestantów, którzy wprowadzili zmiany w wystroju wnętrza, zakrywając część gotyckich malowideł pobiałą.

W XIX wieku malowidła odkrył i częściowo odrestaurował berliński malarz i konserwator Karl L’Oeillot de Mars. Kolejne prace konserwatorskie przeprowadzono w latach 2007–2013, przywracając polichromiom ich pierwotne piękno.

Znaczenie Kulturowe i Artystyczne

Kościół w Małujowicach to nie tylko miejsce kultu religijnego, ale także niezwykle cenny zabytek sztuki średniowiecznej. Jego wartość artystyczną podkreślają badacze z całego świata, wskazując na unikalność polichromii oraz doskonałość warsztatu, który je wykonał.

Świątynia od lat jest również ważnym punktem na turystycznej mapie regionu. Stanowi kluczowy element Szlaku Polichromii Brzeskich i Szlaku św. Jakuba, przyciągając zarówno miłośników historii, jak i sztuki.

Praktyczne Informacje

Zwiedzanie kościoła jest bezpłatne, choć mile widziane są datki na utrzymanie zabytku. Aby zwiedzić świątynię, należy skontaktować się pod numerem 663-606-908. Zwiedzanie jest możliwe poza godzinami mszy, które odbywają się w niedziele i święta o 7:30 i 12:00 oraz w dni powszednie według grafiku.


Kościół św. Jakuba Apostoła w Małujowicach to miejsce, które łączy w sobie piękno gotyckiej sztuki, bogatą historię oraz wyjątkowe dziedzictwo kulturowe. Odwiedzając tę świątynię, można przenieść się w czasie i doświadczyć niezwykłej atmosfery średniowiecznego Śląska. To obowiązkowy punkt dla każdego, kto ceni zabytki o najwyższej wartości artystycznej i historycznej.

Małujowicka świątynia to perła Szlaku Polichromii Brzeskich, który liczy ok. 53 km i wiedzie trasą Brzeg – Strzelniki – Pogorzela – Krzyżowice – Małujowice. Szlak Polichromii Brzeskich zaczyna się w kościele św. Mikołaja w Brzegu, gdzie w zakrystii znajdują się zachowane fragmenty polichromii. Warte zobaczenia są też m.in. pochodzący z XIII-XIV w. kościół św. Antoniego w Strzelnikach, kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Pogorzeli oraz świątynia w Krzyżowicach. Powiat brzeski jest – według wielu osób – miejscem największego zagęszczenia polichromii średniowiecznych w kościołach w Polsce (w sumie w kraju jest ok. 300 świątyń z takimi malowidłami). W okolicy Brzegu znajduje się 14 kościołów, w których polichromie są lub były. W okresie reformacji malowidła te w większości zatynkowano i – paradoksalnie – dzięki temu przetrwały.

Krótki wypad do Małujowic, aby podziwiać ten wyjątkowy zabytek w skali kraju i Europy, to jedna z propozycji dostępnych w zakładce OPOLSKIE WYCIECZKI w bezpłatnej aplikacji WSPIERAJMY NASZE, dostępnej na Android i iOS.

Więcej w PODRÓŻE BLISKO OPOLA

Do góry
Skip to content